Er zijn bedrijven die overwegen om met behulp van windmolens in hun energiebehoefte te voozien. Is dat een goed idee?
Eén van de bedrijven in de Dobbewijk heeft enige tijd geleden bij de gemeente een aanvraag ingediend voor de bouw van een windturbine. Het is nog maar zeer de vraag of deze “aanvraag omgevingsvergunning” zal worden goedgekeurd. De buurtvereniging Recht door Recht Dobbewijk heeft in januari beargumenteerd aan de gemeente laten weten dat de gevraagde vergunning niet verleend moet worden. De gemeente heeft de aanvrager in overweging gegeven de aanvraag in te trekken en eerst nog met de buurt in gesprek te gaan.
Windmolens zijn bij veel mensen niet populair. Elders in het land zijn op diverse plaatsen door inwoners acties gevoerd tegen de komst van windmolens. Is het nu zo dat mensen wel begrip hebben voor de energietransitie, maar niet geconfronteerd willen worden met windmolens in hun buurt? Alles goed en wel, maar “not in my back yard”? Is dat niet egoïstisch? Ik denk dat de weerstanden niet primair worden gevoed door egoïsme. Mensen zijn gehecht aan hun leefomgeving: hun dorp, hun wijk, hun buurt. Ze voelen er zich thuis. Als er sprake is van een majeure verandering vlakbij, is weerstand als eerste reactie eigenlijk heel logisch. Ze vragen zich terecht af wat de komst van windmolens in de buurt betekent: blijft het hier leuk om te wonen? Verdwijnt mijn mooie uitzicht? Maken die dingen geen lawaai? Kan het echt niet ergens anders?
De aanvraag uit de Dobbewijk heeft geleid tot de vraag naar gemeentelijk beleid op het gebied van windenergie. Dat is er nu niet en dat zou er moeten komen. Waar mogen windmolens wel en waar niet worden gebouwd, hoeveel, op hoeveel afstand van woningen, hoe hoog mogen ze zijn, hoeveel geluid mogen ze maken. Mag een bedrijf een windmolen plaatsen om in de eigen energiebehoefte te voorzien? Mogen alle bedrijven dat? Zijn er geen alternatieven, zoals zonnepanelen?
En inwoners hebben er recht op geinformeerd te worden over het waarom van windmolens in hun wijk, wat de effecten zijn op hun woonomgeving. En dat graag zo eerlijk mogelijk, en in een vroegtijdig stadium. Wat altijd tot weerstand leidt is als mensen worden overvallen.
De nederlandse overheid wil een volledig circulaire economie in 2050. Dat draagt immers bij aan minder en efficiënter gebruik van grondstoffen. Dat vraagt om een andere manier van produceren, maar ook om een gedragsverandering van consumenten. Maar willen de consumenten dat ook?
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft een steekproef van de bevolking geinterviewd om aan de weet te komen in hoeverre consumenten zich nu al “circulair” gedragen, en of ze bereid zijn hun gedrag te veranderen. Met circulair gedrag wordt o.a. bedoeld producten delen, langer gebruiken, repareren of weer doorgeven aan andere consumenten.
Uit het onderzoek bleek, dat er drie fasen in het gedrag van consumenten waargenomen kunnen worden. In de eerste fase vertonen consumenten geen circulair gedrag, en willen dat ook niet, ook niet als je het makkelijker of goedkoper maakt. Voorbeelden zijn het delen, lenen en huren van producten, het kopen van opgeknapte en tweedehands producten, of het afzien van producten zoals vlees eten en autobezit. In de tweede fase vertonen mensen ook geen circulair gedrag, maar zijn ze best bereid te veranderen als je het makkelijker en goedkoper voor ze maakt. Denk daarbij aan producten kopen van gerecycled materiaal, biologisch voedsel gebruiken of van bepaalde producten afzien. En in de derde fase zijn mensen al circulair bezig: gebruikte producten inleveren of weggeven, afval scheiden en energie besparen bijvoorbeeld.
De boodschap van de onderzoekers is aan de overheid is, dat als je de economie circulair wilt maken, je het beleid het beste kunt richten op het gedrag dat nog maar weinig mensen vertonen, maar waar de meerderheid wel toe bereid is. Het ligt voor de hand om gedrag te stimuleren waar mensen voor open staan en wat ook nog eens een grote milieuwinst oplevert. Dan hebben we het over zaken als kleiner wonen, weinig kleding kopen, dichtbij op vakantie gaan. Vooral voor het produceren van meubels en kleding is veel land nodig. Daarnaast kan gedrag gestimuleerd worden dat minder milieuwinst oplevert, maar toch zoden aan de dijk zet, als veel consumenten hiertoe overstappen. Meer duurzame producten kopen en de levensduur van producten verlengen bijvoorbeeld.
Vorig jaar werd al vastgesteld, dat met het huidige kabinetsbeleid de klimaatdoelen niet zouden worden gehaald. Een ambtelijke commissie heeft nu geadviseerd het beleid aan te scherpen.
Wat waren de klimaatdoelen ook alweer? Wereldwijd de opwarming van de aarde beperken tot anderhalve graad, en dus de uitstoot van broeikasgassen zoveel mogelijk terugdringen. Het kabinet wil de uitstoot van CO2 in 2030 met 60% gereduceerd hebben. In 2050 moet Nederland klimaatneutraal zijn. Maar om dat te realiseren moet er meer gebeuren. Het huidige beleid is vooral gericht op subsidies en vrijwillige aanpassingen door ondernemingen en burgers. En dat is niet genoeg. Een ambtelijke commissie heeft nu in opdracht van het kabinet aanvullend beleid voorgesteld. En dat gaat er stevig tegenaan. Een greep uit de voorstellen.
Om het gebruik van schone energie te bevorderen moet gas duurder en electriciteit goedkoper worden gemaakt. Er moet een belasting op vlees en zuivel komen. Het aanbod in supermarkten moet genormeerd worden naar consumptie van plantaardige eiwitten. Het gebruik van fossiele voertuigen moet duurder worden gemaakt, en deels verboden worden. De vliegbelasting moet omhoog: hoe verder je vliegt, hoe hoger de belasting. De CO2-heffing voor de industrie moet omhoog. En last but not least: inkrimping van de veestapel. In 2030 zouden boeren maximaal 1,7 dieren per hectare mogen houden. Dat zou in zeven jaar tijd leiden tot 30% minder melkvee. Ook adviseert het rapport strengere normeringen voor alle sectoren in de samenleving. Bijvoorbeeld: als je een nieuwe woning hebt gekocht, moet je die binnen twee jaren hebben verduurzaamd.
Dit pakket aan maatregelen leidt voor het energiesysteem in 2030 tot een slordige 7 miljard euro aan aanpassingskosten voor burgers en bedrijven. Daarnaast leveren de maatregelen zo’n 3,5 miljard euro aan inkomsten op voor de overheid, en dat verhoogt de lasten voor burgers en bedrijven. Bij de uitvoering van de maatregelen moet dan ook worden aangegeven hoe de “pijn” wordt verdeeld. Dat moet rechtvaardig gebeuren, er moet draagvlak voor zijn, en het moet betaalbaar zijn voor de betrokkenen. En er moet vooral ook helder over gecommuniceerd worden. Gelet op de recente verkiezingsuitslag zal het niet meevallen deze voorstellen in concrete maatregelen om te zetten.
Het boekje “Beledigende broccoli” (de titel wordt verderop uitgelegd) is geschreven door Tim ’s Jongers, een man met een bijzondere levensloop. In zijn jeugd leefde hij in armoede, later heeft hij zich daaraan weten te onttrekken. Hij studeerde politieke wetenschappen in Antwerpen en verhuisde daarna vanuit België naar Den Haag. Hij haalde een master publiek management aan de universiteit van Leiden, faculteit Bestuurskunde, en deed jarenlang onderzoek in achterstandswijken. Hij werd senior adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). Daar hield hij zich bezig met verschillen in de samenleving en de gevolgen daarvan voor de gezondheid. Sinds 1 september 2022 is ’s Jongers directeur van de Wiardi Beckman Stichting.
In zijn boekje, dat bestaat uit lezingen en columns, deelt hij zijn persoonlijke ervaringen. Hij werkte rond zijn dertigste in Antwerpen in een nachtopvang voor dakloze mensen met een verslaving. Wanneer zijn dienst er op zat fietste hij, in een paar minuten tijd, naar de universiteit om politieke wetenschappen te studeren. De gasten in de nachtopvang waren door de samenleving losgelaten, meestal al in een vroeg stadium. Wat hij waarnam was, dat verslavingen als regel het gevolg zijn van trauma’s en een gevoel van eenzaamheid, die al vroeg in het leven zijn ontstaan. Er bestaat een grote afstand tussen de wereld van de hoopvollen en de wereld van de hooplozen. ’s Jongers gebruikt deze termen consequent in zijn betoog. In zijn tijd in Antwerpen doelde hij met deze termen op de universiteit enerzijds en de dakloze drugsverslaafden anderzijds. Meer in het algemeen gaat het om de wereld van goed opgeleide en goed betaalde mensen, bijv. bij de overheid, en de wereld van de mensen die in armoede leven, zonder uitzicht op verbetering. Beide werelden, de hoopvollen en de hooplozen, zijn onbekend met elkaar.
In een conferentie bij de RVS over gezondheidsverschillen nam hij waar, dat het alleen maar ging over die mensen in de achterstandswijken. Die moesten veranderen. Wat werd besproken over kwetsbare burgers kwam uit een realiteit die ver af staat van de realiteit van de kwetsbare burgers. Hij stelde voor de methode om te draaien: een groot aantal mensen uit achterstandswijken bij elkaar zetten en hen vragen wat er moet veranderen in de wereld van de hooggeleerden. Bestaansonzekerheid speelt een grote rol bij sociale uitsluiting. Ruim een kwart van de Nederlanders heeft geen zekerheid in basisbehoeften als wonen, inkomen, werk, dagbesteding en gezondheid. Als men eenmaal in bestaansonzekerheid verkeert, is er weinig nodig om echt door het ijs te zakken. Over aanpak en oplossingen wordt geadviseerd door mensen die niet in bestaansonzekerheid verkeren. ’s Jongers wilde de hooplozen een podium bieden, waardoor de raad kon begrijpen hoe concrete bestaansonzekerheid er uitziet. Hij zag dat de hoopvollen die ver van de leefwereld van de hooplozen afstaan er beleid op maken en erover uitstorten. De hoopvollen hebben macht over de hooplozen zonder hen te kennen, constateerde hij.
Als voorbeeld noemt hij preventief gezondheidsbeleid. Dat gaat ervan uit, dat mensen die lager op de maatschappelijke ladder staan ongezondere keuzes maken. Maar als je een uitzichtloos leven moet leiden, heb je niet de mogelijkheid om gezonde keuzes te maken. Je hebt dan wel andere problemen aan je hoofd. Preventie zou dus niet altijd gericht moeten zijn op het bevorderen van een gezonde levensstijl of interveniëren in gedrag, maar ook op achterliggende oorzaken: de armoede, de druk op zelfredzaamheid en het verlies aan autonomie dat ervaren wordt. Zo kun je proberen aan kinderen uit te leggen dat broccoli gezond is en goed voor je vitamineopbouw, maar als het kinderen zijn die zonder ontbijt naar school zijn gekomen, is het geen hulp maar eerder een belediging. Het is beter om gezond eten ter sprake te brengen, nadat je de kinderen op school een ontbijt hebt verstrekt.
Ook stelt ’s Jongers dat het niet volstaat gebruik te maken van ervaringsdeskundigheid. Hij wil ervaringskennis een meer prominente plek geven in de vormgeving van beleid en uitvoering om de kloof tussen beide werelden te overbruggen. Hij heeft ruim dertig jaar tot de hooplozen behoord. Hij spreekt van mijn mensen, niet die mensen. Zo moet bijvoorbeeld een onderzoeksvraag over achterstandswijken niet geformuleerd worden door de beleidsmakers maar door de bewoners. En het doorvoeren van veranderingen moet met inspraak van de bewoners gebeuren. Deze aanpak betekent wel, dat we er tijd voor moeten vrijmaken en ervoor moeten zorgen dat mensen kunnen meepraten. We moeten hen in staat stellen op een gelijkwaardige manier deel te nemen aan de opstelling, uitvoering en evaluatie van plannen. Het betekent ook hen benaderen als mens en niet als drager van het probleem. In een veilige dialoog moet men eigen wereldbeelden en eigen mensbeelden kunnen loslaten. Deze benadering zal uiteindelijk tot meer effect leiden, betoogt ’s Jongers.
