Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft het Hoofdlijnenakkoord 2024-2028 van de vier coalitiepartijen onder de loep genomen en komt met een aantal aanbevelingen voor de uitwerking van de leefomgevingsthema’s in dat akkoord.

Op het punt van de energie- en klimaatdoelen voor 2030 hebben sommige voornemens een gunstig effect op het halen van die doelen. Voorbeelden: de industrie meer ruimte bieden voor maatwerk, steun voor burgers en kleine ondernemers bij de verduurzaming van woningen en bedrijfspanden, en de congestie in het electriciteitsnetwerk oplossen. Maar door andere voornemens van het nieuwe kabinet raken de doelen juist weer achterop, zoals de aanpassingen van de energiebelasting, het schrappen van de verhoging van de CO2-heffing en het schrappen van de verplichting vanaf 2026 om een warmtepomp te installeren, als je je verwarmingsketel moet vervangen. Daar komt bij dat door de val van het kabinet Rutte IV diverse maatregelen controversieel zijn verklaard of teruggedraaid, en de uitwerking van het beleid is vertraagd. 

Dit, aldus het PBL, heeft de opgave voor het nieuwe kabinet om de doelen te halen groter gemaakt. De voorgenomen maatregelen, constateert het PBL, zijn waarschijnlijk onvoldoende om de in de Klimaatwet vastgelegde doelstelling van 55% reductie van broeikasgassen in 2030 te halen. Het PBL adviseert dan ook alternatief beleid voor te bereiden om de doelen te halen; de tijd tot 2030 is nog maar kort.

Het Hoofdlijnenakkoord is volgens het PBL sterk gericht op concrete maatregelen die de komende jaren in werking moeten treden. Dat geeft op korte termijn financieel lucht voor burgers en kleine bedrijven. Maar het risico is, dat er dan minder sterk op energiebesparing wordt ingezet, wat weer kan leiden tot hoger energieverbruik in de toekomst. En dat maakt burgers en bedrijven extra kwetsbaar voor prijsstijgingen van energie, aldus het PBL.

We gaan allemaal van het gas af, dat is bekend. In 2050 moet dat gebeurd zijn. En er wordt al een tijd gewerkt aan de beschikbaarheid van alternatieve warmtebronnen. Een van de mogelijkheden is de aanleg van een warmtenet. In Zuid-Holland legt de Gasunie een ondergrondse leiding aan, Warmtelinq, waarmee restwarmte uit het havengebied van Rotterdam door de regio wordt getransporteerd om huizen en bedrijven in Zuid-Holland te verwarmen. De planning is dat eind 2025 via dit warmtenet warmte aan Den Haag kan worden geleverd, en in 2027, via een aftakking in Rijswijk, ook aan Leiden. En het is ook mogelijk nog meer aftakkingen te maken, zodat ook gemeenten als Oegstgeest, Leiderdorp, Zoeterwoude, Katwijk en Voorschoten van een warmtenet gebruik kunnen maken. Ons gemeentebestuur wil hierover voor de zomer een beslissing nemen.

Ik zeg: doen. Voorschoten moet gebruik maken van het warmtenet. Er is nog veel onduidelijk, niet in de laatste plaats over de kosten voor de huishoudens. Daarover is de laatste tijd steeds meer discussie in het land ontstaan. Het is wettelijk vastgelegd, dat consumenten die gebruik maken van een warmtenet niet meer hoeven te betalen dan mensen met een gasaansluiting. Maar toen de gasprijzen stegen, steeg ook het maximumtarief voor warmtenetaansluitingen. En dat leidt tot onbegrip: waarom moet je alsmaar hogere prijzen voor je warmte betalen, als je al van het gas af bent? Er wordt gewerkt aan het loslaten van de koppeling aan de gasprijs, maar hoe dat voor de kosten voor de huishoudens gaat uitpakken is nu nog onbekend. Het gebruik van warmte moet voor iedereen betaalbaar blijven. Het kabinet moet met een oplossing komen die de prijs van warmte voor de huishoudens en bedrijven binnen de perken houdt.

Ondanks de vele vragen die nog leven denk ik, dat we het ons niet kunnen permitteren om ons dorp niet op het warmtenet aan te sluiten. De energietransitie moet met een mix van maatregelen worden doorgevoerd, zoals minder energie gebruiken, omschakelen op andere apparatuur, zonnepanelen, windmolens, en ook een warmtenet. Hoe meer huishoudens van een warmtenet gebruik maken, hoe beter de kosten beheerst kunnen worden. Zonder warmtenet gaan we veel meer electriciteit gebruiken (o.a. met warmtepompen), terwijl het electriciteitsnet ook zijn beperkingen heeft.

In Natura 2000-gebieden worden dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden. Alle EU-lidstaten hebben Natura 2000-gebieden aangewezen. In Nederland zijn dat er 162. 

Die gebieden zijn geselecteerd op grond van de aanwezigheid van planten- en diersoorten die bescherming nodig hebben. Belangrijk hierin is de bescherming tegen teveel stikstof. Stikstofoxiden worden voornamelijk uitgestoten door verkeer en industrie, en ammoniak komt grotendeels vrij door veeteelt. Die stikstofverbindingen verspreiden zich door de lucht en komen terecht in de bodem van natuurgebieden. Plantensoorten die niet tegen teveel stikstof kunnen verdwijnen, en daarmee ook de dieren die daarvan leven. En zo neemt de biodiversiteit af.

Net als de andere europese landen moet ook Nederland zich inspannen om de kwaliteit van natuurgebieden op peil te brengen en te houden. Het zijn vooral de provincies en ook Rijkswaterstaat die hier een taak in hebben. De provincies hebben natuurdoelanalyses opgesteld waarin zij per stikstofgevoelig Natura 2000-gebied laten zien of de natuurdoelen met de huidige maatregelen worden gehaald, of dat er meer nodig is voor natuurherstel. De Ecologische Autoriteit, een instelling van de minister voor Natuur en Stikstof, toetst of de provincies voor hun natuurbeschermingsplannen de juiste ecologische informatie gebruiken.

Deze autoriteit heeft vorige maand een advies uitgebracht over de stand van zaken. Hij heeft 70 van de 130 natuurdoelanalyses van de provincies bekeken en geconcludeerd dat het nog niet goed gaat. Weliswaar is de afgelopen jaren het nodige gedaan aan natuurbeheer in de natuurgebieden, maar het is niet genoeg om de natuurdoelen te halen. Veel Natura 2000-gebieden zijn verslechterd. Ook heeft Nederland sinds de natuur beschermd is te weinig gedaan om goed in beeld te krijgen hoe de natuur ervoor staat. Zoals een woordvoerder het verwoordde: “Nederland heeft jarenlang zijn verantwoordelijkheid niet genomen voor onze eigen natuur, die we nota bene zelf hebben aangewezen voor bescherming. We hebben ons als land geen goed rentmeester betoond. We zullen vanaf nu alle zeilen moeten bijzetten om de natuurdoelen alsnog te kunnen halen. Dan ontstaat ook weer ruimte om vergunningen af te geven voor economische ontwikkelingen”. De belangrijkste oplossingen voor natuurherstel zijn maatregelen die de stikstofbelasting in de gebieden omlaag brengen en de waterhuishouding verbeteren. De analyses laten zien dat daarvoor ook naar de omgeving gekeken moet worden.